İzmir İli'nin doğa ve tarih kenti olarak
tanınan ilçesi Tire , gözde bir yerleşim merkezidir. İlkçağdan , Türkler
öncesine değin Teira adıyla anılan kent Türk yerleşimiyle Tire adını
almıştır. Hitit , Frigya ,Lidya , Pers , Hellen , Roma ve Bizans dönemlerini
yaşamasıyla , tarihte zengin bir kültür mirasına sahiptir. Efes'ten başlayıp
, Tire'nin Batı köylerini içine alarak Bozdağ'a ulaşan Artemis
tapınağı
Kutsal Arazileri , yüzlerce yıl Tire'ye bir kutsallık kazandırmıştır.
Özellikle Roma İmparatorları Jül Sezar, Avgustos, Trian gibi ünlüler, Tire
topraklarından bir bölümünü bu arazilere ekleme yarışına girmişlerdir. Yine
Roma döneminde Küçük Menderes toprakları , Roma Senatosunda Kaystros
Senatörlüğü (Küçük Menderes) adıyla temsil edilmekteydi. Bizans Döneminde ,
özellikle Ortodoksluğun biçimlendirilmesinde Kadıköy (İstanbul) ve Nikea
(İznik) kilise meclislerinde etkin , karar sahibi bir kent görünümünde
olduğunu görmekteyiz. Çağlar boyunca zengin coğrafyasının sağladığı olanakla
birçok uygarlıklara sahne olan Tire, Tarihçi Pachmeres'in deyimi
ile "Keşişler Yöresi ", Şerafeddin'in Zafernamesinde " Rum'un
Meşhur Şehri ", Evliya Çelebi seyahatnamesinde " Şehri Muazzam Tire
", Katip Çelebi de "Eski Taht Şehri ", 1908 Tarihli Aydın
vilayeti Salnamesinde "Ulemalar yatağı " tanımlamalarında tarihsel
payı verilirken , diğer
yandan Fransız Tarihçisi, Şair Lamartin doğal güzelliğini dikkati çekerek,
"İsviçre kentlerini" andırıyor demektedir. Türkler öncesi tarih,
kültür ve inançların zengin bir birikimine sahip olan Tire daha sonraki türk
varlığıyla doruğa çıkmış ve yüzlerce yıl ürettiği değerleri, Türk toplumuna
sunmuştur. Bu arada Tire Darphanesinden de söz etmek gerekmektedir. 15. yy.
başlarından 18. yy. değin, darphanesinde mangır (Bakır) ve akçe (Gümüş)
kesilmiştir.Özellikle , nakışlı mangırları Osmanlı dönemi bakır paraları içinde
değerli kabul edilmektedir. Dünyanın saygın kolleksiyonları içinde Tire
Darplı paralar ciddiyet kazanmaktadır. Ünlü nümizmatlarımızdan rahmetli Cüneyt
ÖLÇER, değişik kolleksiyonlarda tesbit ettiği , Tire darplı Osmanlı dönemi
bakır paralarını çizimleriyle beraber vererek , kent tarihinin önemli bir
sayfasının da netleşmesini sağlamıştır. Son olarak elde ettikleri
"Kartal Motifli" bir Tire darplı paranın çok önemli olduğunu ve bu
paranın ilk nakışlı Osmanlı parası olabileceğini açıklamaları , kent tarihi
açısından onurlanılacak bir belgedir. Esasen Cumhuriyet Dönemi öncesi Tire
Mahalleleri içinde Darphane Mahallesi ile Darphane Vakfı Mescidinin bulunması
konunun genişliğini açıklaması bakımından ayrı bir önem taşımaktadır. Kent
Tarihinde sosyal , ekonomik ve kültürel yaşantı zenginliği yanında , siyasi
olay canlılığı ayrı bir birikim görüntüsü taşır. Kanuni Sultan Süleyman'ın
hayran kaldığı kent coğrafyası , kronolojik önceliği ile Timur'u etkilemiş
olacak ki , Ankara savaşından sonra ünlü hakan , kışı geçirebilmek için
Anadolu da en uygun yer olarak Tire'yi görmüştür.
|